Chí Linh quê tôi: Tin tức của Người Chí Linh

Truyền thuyết núi Phượng Hoàng

Khu di tích Phượng Hoàng thuộc phường Văn An, TP Chí Linh (tỉnh Hải Dương) cách thủ đô Hà Nội hơn 80km về phía đông.

Núi Phượng Hoàng nổi tiếng là nơi có phong cảnh đẹp với rừng thông bát ngát, suối chảy róc rách, chim hót líu lo, đặc biệt là 72 ngọn núi hình thế như 72 con chim Phượng Hoàng đang tung cánh.

Sách “Chí Linh huyện sự tích” của Viện nghiên cứu Hán Nôm đã viết: “Quần sơn la liệt trận bày/ Tả hữu tung cánh, Phượng bay ngang  trời”. Các dãy núi ở đây kiến tạo thấp dần theo hướng đông bắc – tây nam, nối tiếp với đồng bằng phù sa và soi mình xuống sóng nước mênh mang Thiên của Lục Đầu Giang. Trên núi Phượng Hoàng còn có nhiều di tích lịch sử nổi tiếng như Huyền cổ tự, Kỳ Lân cổ tự, Tinh Phi cổ tháp…, đặc biệt là quần thể di tích Phượng Hoàng gắn bó mật thiết với cuộc đời thầy giáo Chu Văn An gồm: đền Chu Văn An, điện Lưu Quang, Miết Trì, Giếng Son, khu lăng mộ.

Ông Nguyễn Văn Sông nguyên Trưởng ban Quản lý di tích đầu tiên và đã có 30 năm công tác trong ngành văn hóa Chí Linh cho biết: “Tôi đã nghỉ hưu 10 năm nay nhưng vẫn ở lại với ngọn núi thiêng này, tôi quan niệm người làm văn hóa, yêu văn hóa phải có thời gian gắn bó thì văn hóa, lịch sử mới thẩm thấu vào người. Bởi thế mà càng đọc tôi mới thấy kiến thức của mình về đỉnh Phượng Hoàng, về thầy Chu Văn An vẫn còn thiếu hụt”.

“Núi Phượng Hoàng là một dãy gồm 72 ngọn. Đỉnh Phượng Hoàng, nơi an nghỉ của thầy giáo Chu Văn An cao nhất, đẹp nhất, còn gọi là núi Cả. 72 ngọn núi ứng với truyền thuyết về 72 chú chim phượng hoàng hóa thành 72 ngọn núi. Chim phượng hoàng biểu tượng cho trí tuệ và cái đẹp, còn núi Phượng Hoàng là mạch núi đặc biệt linh thiêng của mảnh đất Chí Linh. Trong các thư tịch cổ, mạch núi này còn được gọi với cái tên Kiệt Sơn”, ông Sông kể.

Ông Sông nhớ lại, trước đây khu di tích chưa được khai thác, quy hoạch, hầu hết người dân không biết đó là nơi nương nhờ lúc cuối đời và là nơi yên nghỉ của thầy giáo Chu Văn An. Người dân chỉ quen gọi khu này là chùa Đổ.

Núi Phượng Hoàng nhìn từ trên cao

Trên núi, ngoài mộ của thầy giáo Chu Văn An còn có giếng Son (giếng Mắt Phượng). Giếng nằm bên phải, thấp hơn mộ thầy Chu Văn An vài bậc. Tương truyền những năm tháng ẩn cư tại đây, thầy Chu Văn An đã dùng nguồn nước này để dưỡng thân, dưỡng thể, dưỡng khí, dưỡng thần.

Khi thầy tạ thế vào ngày 26/11/1370, học trò lấy nước giếng Son lên dâng cúng. Khách đến viếng mộ thầy, xin nước uống để linh khí thấm vào cơ thể, trí được mở, tâm được sáng, lòng được bình yên, thanh thản.

Tương truyền rằng ở đáy giếng có một lớp son dày. Khi thầy Chu Văn An về dạy học tại đây, không có mực nên đã có người lấy ống nứa chọc xuống đáy giếng để rút son lên. Son được phơi khô, tán nhuyễn làm mực viết. Đây là lý do tục xin chữ ở đền thờ thầy giáo Chu Văn An khi nào cũng chỉ có chữ màu son.

Nước giếng Son quanh năm luôn đầy ắp, trong lành, nhiều du khách từ Hà Nội, Hải Phòng, Quảng Ninh... đến vãn cảnh xin nước giếng Son làm quà cho người nhà.

Ngọn tuệ đăng bất tử

Đến khu di tích Phượng Hoàng, người dân không quên đến lăng mộ Chu Văn An, đền thờ  ông được tọa lạc ngay chính đỉnh núi Phượng Hoàng này, là vị trí điểm đầu của chim Phượng Hoàng - đỉnh cao công lý và đức hạnh. Đây là điểm tột cùng linh thiêng của khu di tích Phượng Hoàng.

Năm 1990, Bảo tàng Hải Dương đã khai quật, phát hiện phần mộ được kè đá muối, hình chữ nhật, kích thước 4x7m còn được bảo tồn nguyên trạng, xung quanh có nhiều đồ tùy táng như bát, đĩa thời Trần. Hiện nay lăng mộ được trùng tu, tôn tạo khang trang bằng chất liệu đá xanh, phía trước có hương án, phía sau có phù điêu là hậu chẩm khắc nổi ba chữ: Đức - Lưu - Quang, chính giữa là nghiên bút. Đường lên mộ được kè bằng đá gồm 770 bậc ngắn - dài, tượng trưng cho số 7 - Thất trảm sớ thầy giáo Chu Văn An dâng lên thuở trước.

Dãy Phượng Hoàng còn có một dòng suối chảy men theo con dốc từ trên đỉnh núi xuống. Dòng suối sâu và rộng, được xác định dài khoảng 4km từ đầu nguồn đổ xuống hồ Phượng Hoàng của phường Cộng Hòa. Đây là dòng suối cổ, dân gian có câu: “Nước làng Dọc, thóc làng Sui”. Dòng suối chảy qua làng Dọc mát lành và luôn đầy ắp. Làng Sui ở dưới nguồn đón dòng nước quý nên lúa lúc nào cũng xanh tốt.

Tục khai bút đầu xuân được phục dựng tại đền thờ thầy giáo Chu Văn An và trở thành hoạt động văn hóa, giáo dục ý nghĩa

Theo sử sách ghi lại, thầy giáo Chu Văn An (SN 1292 tại xã Quang Liệt, huyện Thanh Đàm, nay thuộc Thanh Trì (Hà Nội). Mặc dù học vấn tinh thông nhưng ông không ra làm quan mà mở trường dạy học. Đời vua Trần Minh Tông (1314-1329), ông được mời đến thành Thăng Long giữ chức Tư nghiệp Quốc Tử Giám. Đến đời vua Trần Dụ Tông, triều chính bê bối, ông dâng Thất trảm sớ xin chém 7 tên nịnh thần nhưng vua không nghe. Ông xin từ quan về núi Phượng Hoàng ở ẩn, lấy tên là Tiều Ẩn (người đi hái củi ở ẩn). Ông mất ngày 26/11/1370 tại nhà riêng ở núi Phượng Hoàng, thọ 78 tuổi.

Một người không sinh ra ở mảnh đất này, nhưng tên tuổi luôn được đời sau nhắc đến với lòng thành kính. Nhắc đến Chu Văn An là nhắc đến núi Phượng Hoàng, người được ví như "ngọn tuệ đăng bất tử", sống trọn những năm tháng ẩn cư cuối đời ở vùng đất Chí Linh, trên núi Phượng Hoàng giữa non xanh thủy tú.

Theo Quyết định 920 của Thủ tướng Chính phủ ngày 18/6/2010 về quy hoạch tổng thể bảo tồn khu di tích lịch sử - văn hóa Côn Sơn - Kiếp Bạc gắn với phát triển du lịch, Văn An là 1 trong 4 địa phương của Chí Linh được phân vùng quy hoạch, vùng bảo tồn và khai thác đặc biệt (vùng 1). Trong đó, khu vực Phượng Hoàng với diện tích 36,9ha được phân vùng bảo tồn đặc biệt, cùng với khu vực Côn Sơn, Kiếp Bạc.

Quy hoạch nói trên nhằm bảo tồn, nghiên cứu làm phong phú thêm các giá trị văn hóa của quần thể di tích, giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, đạo lý uống nước nhớ nguồn cho các thế hệ người Việt Nam. Tạo tiền đề đề nghị công nhận quần thể di tích lịch sử - văn hóa Côn Sơn - Kiếp Bạc là di sản văn hóa thế giới. Phượng Hoàng còn là 1 trong 3 khu vực trọng tâm thuộc nhóm dự án bảo tồn, tôn tạo di tích trong vùng nghiên cứu quy hoạch cùng với Côn Sơn, Kiếp Bạc...

Tại hội nghị hợp tác phát triển giữa 3 địa phương gồm Hải Dương, Quảng Ninh và Hải Phòng được tổ chức tại TP Chí Linh vào giữa tháng 3 vừa qua, lãnh đạo 3 địa phương đã thống nhất đề nghị Thủ tướng Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia và các cơ quan liên quan sửa đổi, bổ sung tên hồ sơ khoa học quần thể di tích và danh thắng Yên Tử (Quảng Ninh, Bắc Giang và Hải Dương) là quần thể di tích và danh thắng Yên Tử - Côn Sơn, Kiếp Bạc. Đồng thời các địa phương đẩy nhanh tiến độ hoàn thiện hồ sơ để đề nghị UNESCO công nhận là di sản thế giới. Khi ấy, giá trị của di tích Phượng Hoàng sẽ được nâng lên và mang giá trị trường tồn với thời gian.

Đình Quế (Công lý & Xã hội)