Chí Linh quê tôi: Tin tức của Người Chí Linh

Trong sách Chí Linh huyện sự tích có bài thơ về Phao Sơn như sau:
Phiên âm:
Tới ải Phao Sơn đệ nhất phong
Quần Tinh củng sáp dẫn dương long
Cổ thành sơn thượng anh hùng tích
Cổ tự sơn đầu ẩn dật tông
Phả Lại kinh âm phong nghịch xứ
Bình Than ngư hóa nguyệt sinh trung
Hữu cổ Bạch Nhạn Kim đôi ám
Thập bát anh hùng tuế đình chung
Hồi vọng tả chi Nam Giản cảo
Sùng Nghiêm quý khí giữ Thăng Long
Trần am Lý phủ tang thương dị
Sơn thụ giang hàm cổ hậu đồng.
 
Dịch nghĩa:
Rất đáng yêu là ngọn thứ nhất Phao Sơn
Như các sao về chầu, dẫn dương Long lại
Thành xưa trên núi có dấu vết người anh hùng
Chùa cổ đầu non có dấu chân người ẩn dật
Là nơi gió đón tiếng chuông Phả Lại
Là nơi lửa chài le lói dưới ánh trăng trong
Bên hữu, bãi Bạch Nhạn là mộ tổ người Kim Đôi
Mười tám người anh hùng kế tiếp nhau hưởng lộc.
Bên tả là kiểu đất Nam Giản, có chùa Sùng Nghiêm
Quí khí của nó tương đối với chi mạch Thăng Long.
Am nhà Trần, Phủ nhà Lý thay đổi có khác,
Cây núi, nước sông, trước sau vẫn như một
 
Tạm dịch thơ:
Đỉnh Phao Sơn đẹp vô cùng
Quần tinh quay lại, dương Long dẫn vào(1)
Thành xưa còn vết anh hào
Chùa xưa còn dấu người vào ẩn cư.
Tiếng chuông Phả lại gió đưa
Bình Than nguyệt đãi, nhặt thưa lửa chài.
Hữu trông Bạch Nhạn Kim Đôi
Anh hùng mười lẻ tám đời đình chung
Tả quay Nam Giản chùa Sùng
Khí thiêng với mạch Thăng Long sánh bày
Lý, Trần am phủ đổi thay
Rừng cây, sông nước ngày rày như xưa.
 
Di cảo của Cao Biền có câu:
Chí Linh cổ phao
Thủy thâm sơn cao
Long sơn giáng khí
Hổ lực phao giao
 
Nghĩa là:
Chí Linh cổ Phao,
Nước thẳm non cao
Núi long giáng khí
Sức hổ đồi trao
 
Đó chính là nói về đất ấy. Trên núi có thành cổ vây quanh, sách sử ký gọi là Chí Linh Cổ thành cũng tức là nơi ấy. Người đời thường kể lại rằng: Thành xây dựng vào đời Vĩnh Lạc, triều Minh.  Đời Trần đã có thành rồi. Đến năm Khang Hữu, nhà Mạc đo đạc lại và mở rộng ra. Thời Tây Sơn, cựu thần Nhà Lê đã khởi quân ở đây.
          Người ta còn cho đây là nơi danh lam cổ tích. Cách núi về bờ bên kia, có chùa Phả Lại xứ Kinh Bắc, tiếng chuông vọng sang bên này nghe rất gần. Nhìn về phía trước có bãi Đại Than sông Lục Đầu, lửa chài, ánh trăng rất là đẹp mắt. Cụ Lã Đường có vịnh thơ như sau:
Phiên âm:
Nhật tảo Bình Than ngư dịch đoán
Dạ hàn Phả Lại hỏa đăng cô.
Bất tri kim cổ đăng lâm khách
Diệc hữu giang sơn điều vọng vô ?
Dịch nghĩa:
Buổi sớm, tiếng sáo dân chài Bình Than ngân (gấp)
Đêm lạnh, ngọn đèn chùa Phả Lại lẻ loi
Chẳng hay khách du xưa nay đến đây
Có ngắm  nhìn non nước này không ?
Tạm dịch thơ:
Sáo sớm Bình Than chài gấp giọng
Đèn khuya Phả Lại lẻ loi chong
Chẳng hay du khách xưa nay tới
Nước ấy, non này có ngắm không ?
 
Lại có thơ rằng:
Vĩnh bạng dung âm lục tự đài
Đã trình hành tận thiếu hồi hồi
Thập niên khách nhỡn hồng vân quyện
Phó dữ giang sơn nhất phóng khai.
 
Dịch nghĩa:
Tựa mãi dưới bóng cây đa xanh biếc như rêu
Đường đông quê đi hết dạ bồi hồi
Mười năm mắt khách đã mỏi mệt với mây hồng
Nay mới có dịp ngắm nhìn non nước
 
Tạm dịch thơ:
Dưới bóng đa xanh ngồi nghỉ mãi
Đồng quê dạo khắp dạ bồi hồi
Mây hồng mắt khách mười năm mỏi
Non nuớc bây giờ mới mở coi.
Phía đông nam dãy núi, một dải cát nổi lên như hình chim Nhạn, sắc trắng như bạc, chiều dài chừng vài mươi trượng, cao vài thước, người ta gọi là bãi Bạch Nhạn (Nhạn trắng), gần trông như bạc, xa trông như nước. Tục truyền người Tàu có câu: “Bạch Nhạn sinh mao, sinh tận anh hào” nghĩa là: “Chim Nhạn trắng mọc lông, người sinh ra hết thảy là anh hào”. Ngôi mộ Tổ họ Hoàng, xã Kim Đôi, huyện Võ Giàng, phủ Từ Sơn, xứ Kinh Bắc, táng tại núi này, chính là đối diện với bãi cát ấy. Tại đây, kế tiếp sinh ra được 18 vị Tiến sĩ. Gần đây cỏ mọc xanh lên, mười phần chỉ còn ba, bốn.
Tiếp cận nơi này, có chùa Sùng Nghiêm, dựng ở địa phận xã Nam Giản. Thày địa lý bảo đó là: “An Nam quí cục” nghĩa là “Thế đất quí báu của nước An Nam”, lấy xã Cổ Bi làm chi giữa, Thành Thăng Long làm chi hữu, xã Nam Giản làm chi tả. Sau chùa có một khu Phủ Lý cũ, dựng từ triều Lý, đến triều Trần có tu sửa lại am chùa, trong hai triều này, các hậu phi thường đến đây du ngoạn.

DƯỢC SƠN - VẠN KIẾP

Trong sách Chí Linh huyện sự tích có bài thơ vịnh về đất này như sau:
Phiên âm:
Dược Sơn Vạn Kiếp lưỡng tinh đảo
Bắc đẩu, Nam tào, song đối hạo
Thiên đức, giang loan ất tự triều
Nộn sơn trung trĩ long hình bão
Di nhàn tích thặng thụ hoa vi
Phá tắc dư uy hương hoa miệu
Hoán tịch trừ ma, sự hữu vô
Danh tướng linh thần tràng bất lão
 
Dịch nghĩa:
Xã Dược Sơn, xã Vạn Kiếp có 2 tinh đảo
Là Bắc Đẩu, Nam Tào, hai ngọn đối nhau
Khúc sông Thiên Đức chầu vào theo hình chữ  ất
Ngọn giữa Nộn Sơn như khúc rồng ôm lấy
Dấu vết dưỡng nhàn, cây hoa vây quanh
Dư uy phá giặc có đồn miếu hương lửa
Đối chiếu trừ ma, việc có hay không
Tướng giỏi thần thiêng, tiếng truyền mãi mãi.
 
Tạm dịch thơ:
Dược Sơn, Vạn Kiếp hai tinh đảo
Lấy tên Bắc Đẩu với Nam Tào
Thiên Đức quanh co dòng nước ủ
Nộn Sơn giữa đứng dáng rồng chầu
Nuôi nhàn cảnh cũ hoa vây bọc
Giết giặc oai xưa hương ngạt ngào
Đổi chiếu trừ ma nào đã chắc ?
Thần thiêng, tướng giỏi tiếng ngàn sau.
 
          Xã Dược Sơn, tiếp giáp xã Vạn Kiếp (Nay là Vạn An) huyện Phượng Nhỡn, địa thế như rồng uốn khúc từ trên núi xuống, hình như tay ngai. Hai bên nổi dậy hai ngọn núi: Một ngọn ở xã Dược Sơn, tục truyền trên núi có chùa, trong chùa có một cụ già biết đoán may rủi, lời nói thường hiệu nghiệm, người bốn phương lại hỏi rất đông, về sau không biết đi đâu, chỉ thấy trên vách núi có đề một câu: “Nam Tào thượng linh tiêu” nghĩa là “Mây thiêng trên Nam Tào”. Vì thế, người ta lập đền thờ tại đây, gọi là núi Nam Tào.
         
Một ngọn núi thứ hai ở xã Vạn Kiếp. Tục truyền có một nguời lái buôn, đêm đi dưới núi, nghe có tiếng người bàn đi nói lại về việc thiện, ác, thọ, yểu của người đời, lúc gà gáy bỗng có cơn gió Tây, mây bốn phía tụ lại, phảng phất như có tiếng người đi trong gió, người lái buôn nhìn lên núi, thấy một người cao lớn, mũ sao, áo thắt đai, ngồi xe  mây lên trời. Hôm sau, người ấy đem chuyện kể lại, dân địa phương bèn lập đền thờ, đặt tên núi là Bắc Đẩu. Núi này và núi Nam Tào đứng đối nhau, giữa có núi Nộn Sơn, trước mặt trông ra sông Thiên Đức, sông uốn khúc như hình chữ  ất. Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn, tôn thất nhà Trần lấy đất này làm vườn hoa (theo nguyên văn của người biên soạn - theo những truyền thuyết khác thì Trần Hưng Đạo trồng thuốc để chữa bệnh cho quân sĩ nên gọi là Dược Sơn - núi thuốc). Vì Trần Hưng Đạo giết Phạm Nhan và Ô - Mã - Nhi trên sông Bạch Đằng nên người đời lập đền thờ, gọi là đền Kiếp Bạc. Theo tục truyền, người phụ nữ nào mắc bệnh không sinh đẻ thì gọi là mắc bệnh Phạm Nhan, ghé đến đền cầu đảo, đem chiếu mới đổi lấy chiếu cũ của Thần vị đem về cho bệnh nhân nằm, thì bệnh sẽ khỏi, xa gần kéo đến lễ đền, đi lại tấp nập, năm này qua năm khác đông như nước chảy, đến nay tục ấy vẫn còn.

LẠC SƠN
QUY SƠN

Sông Lục đầu hay Lục đầu giang đã đi vào lịch sử với những chiến công vang dội. Đó là nơi 6 đầu sông tụ lại như 6 con rồng chầu về đất Chí Linh.

Trong sách "Chí Linh huyện sự tích" có bài thơ về sông Lục Đầu như sau:
Dịch âm:
Tái cử danh xuyên tục thuyết tường
Nhạn Loan cổ độ thị Triền Dương
Lục Đầu thượng đoạn giang lưu hội
Trung hữu than châu nhất đới tường
Đông Bắc long châu tranh hội xứ
Uông uông vạn khoảnh đạt huyền đường
Truy tự nhàn tướng yên ba lộ
Mãi thán ngư thuyền yết cổ Vương
Đảo cứu nhung hầu sưu hạm lộ
Nhất phàm phong lục áp Nguyên cường
Tức kim phong cảnh trường như hử
Tứ thủy phân minh giáp nhất phương.
 
Dịch nghĩa:
 
Lại đem con sông có danh tiếng tiếp tục nói rõ
Bến Nhạn Loan thủa xưa tức là bến đò Triền Dương ngày nay.
ở trên là đoạn có 6 con sông tụ lại,
ở giữa sông này có một dải cát dài.
Về phía Đông Bắc là kiểu đất ba con rồng tranh nhau hạt ngọc.
Muôn khoảnh mông mênh, chảy thông ra ngoài bể lớn.
Nhớ lại đó là con đường thủy của một viên nhàn tướng (tướng gia đã thôi việc),
Ông bán than, từ thuyền vào yết kiến vua cũ.
Lại nhớ đó cũng là con đường của các chiến thuyền các bậc danh tướng,
Đã thuận buồm xuôi gió đánh bại quân giặc Nguyên cường bạo,
Phong cảnh ngày nay vẫn còn như trước,
Con sông này rõ ràng là thắng cảnh nhất của một phương.
 
Tạm dịch thơ:
 
Lại nói tiếp đến con sông Cả (sông lớn)
Bến Nhạn Loan thuộc xã Triền Dương
Sáu đầu chầu lại mênh mang
Nổi lên cồn cát Đại Than giữa dòng.
Đông Bắc: kiểu “ba rồng tranh ngọc”,
Nước mênh mông chảy dốc ra khơi
Sông đây nhớ trước có người
Bán than sau lại được vời chầu Vua
Đường quân thủy, thủa xưa xuôi ngược
Thuận buồm ra diệt được giặc Nguyên
Đến nay thắng tích y nguyên
Con sông lịch sử danh truyền ngàn thu.
 
 Bến đò xã Triền Dương (theo bản đồ cũ là xã Lý Dương) khi trước gọi là bến Nhạn Loan (Nhạn Loan Cổ độ) nay là bến đò Triền. Con sông này rộng lớn, tên là sông Lục Đầu, tiếp giáp với các huyện Yên Dũng, Phượng Nhỡn, Quế Dương, Gia Bình, xứ Kinh Bắc cũ. Một nhánh từ huyện Phượng Nhỡn chảy xuống (không có tên); một nhánh từ sông Xương Giang chảy xuống gọi là Đức Giang; một nhánh từ sông Nguyệt Giang chảy xuống gọi là  Thiên Đức Giang. Các nhánh sông hội hợp lại, đến bến Nhạn Loan thì lại chia làm hai chi: Một chi từ xã Lâu Khê, huyện Thanh Lâm chảy xuống phía Nam đổ ra sông Hàn; một chi từ xã Ninh Xá chảy ra phía Đông.  Đó là sông Lục Đầu, giữa có một bãi cát bồi gọi là bãi Đại Than, Nhà địa lí cho là kiểu đất “3 con rồng tranh nhau một hạt ngọc”. Trần Khánh Dư là tướng nhà Trần, phạm lỗi bị cách chức, về núi Chí Linh làm nghề bán than để sinh sống. Khi vua Trần Nhân Tông đến đây tổ chức Hội nghị Bình Than, trông thấy cho gọi lại, Ông chèo chiếc thuyền câu, mặc áo tơi đội nón lá vào yết kiến, vua cho phục lại chức cũ, phù Vua Trần diệt giặc Nguyên. Khi Trần Hưng Đạo tiêu diệt Ô - Mã - Nhi, thủy quân cũng đi theo con sông này.