Chí Linh: Quê tôi ăn cỗ lấy phần

Người vùng khác đến Chí Linh quê tôi ăn cỗ thường ngạc nhiên với tục lấy phần ở đây. Bên cạnh mâm cỗ, gia chủ luôn chuẩn bị sẵn lá dong, lá chuối (bây giờ là túi ni lông: cỗ hỷ thì túi màu đỏ, cỗ hiếu thì túi màu trắng hoặc đen) để thực khách gói phần mang về sau khi tan tiệc. Và thường trong bữa người ta chỉ ăn qua loa, còn thì chủ yếu để lấy phần mang về.
Để tìm hiểu phong tục này, chúng ta cần ngược thời gian về những năm tháng xa xưa trước…

Chí Linh ăn cỗ lấy phần

Chí Linh cũng như nhiều vùng nông thôn khác trong cả nước, cái nghèo, cái đói cứ đeo đẳng người nông dân từ thế hệ này sang thế hệ khác. Cuộc sống nông dân quanh năm vất vả, chật vật tìm kế sinh nhai, lo toan từng miếng cơm, manh áo… Để có được một bữa ăn thực sự người ta phải chờ đến cỗ, và chỉ cỗ mới có được miếng ăn ngon.

Thế nhưng khi ăn cỗ người ta không thể vô tư ăn uống no say mà không nghĩ về đàn con ở nhà đang nheo nhóc với củ khoai, củ sắn. Và vì thế ở bữa cỗ người ta chỉ ăn rất ít, những miếng ngon để dành hết gói mang về cho đàn con ở nhà.

Nhìn mâm cỗ Chí Linh những người vô tình sẽ đánh giá rằng người ở đây “chém to kho mặn”, không biết chế biến món ăn. Những quả cam, quả táo thay vì bổ nhỏ ra thì lại để nguyên cả quả; những miếng thịt, miếng giò gắp lên có thể che cả nửa khuôn mặt, che luôn cả bầu trời. Rõ ràng người làm cỗ đã chủ ý bày ra không phải để ăn…
 

Lúc gói phần, những bà mẹ đông con nhỏ thường được các bà khác bớt phần của mình để chia thêm cho. Người thì dúi cho thêm quả cam, quả táo; người thì gắp thêm cho miếng thịt, miếng giò,… Những hành động nhỏ bé nhưng thấm đẫm tình người…

Người mẹ xách gói phần đi về nghĩ đến đàn con đang hóng đợi ở nhà mà lòng vui phơi phới. Những miếng ngon mình không dám ăn để dành dụm mang về, các con được ăn cũng như là mình ăn vậy. Triết lý nhân văn ở đây thật giản dị mà cao cả.

Ngày nay, sự ăn đối với nhiều gia đình đã không còn là vấn đề, nhưng ăn cỗ người ta vẫn lấy phần. Nó vừa là thói quen, vừa là để nhắc nhở nhau về một quá khứ khó khăn còn chưa xa lắm. Và quan trọng hơn, người Thái Bình muốn răn dạy cho thế hệ sau về đức tính hy sinh, chia sẻ. Trước là đối với người thân, và sau là đối với đồng loại.

Đó là một nét văn hóa đẹp của người Chí Linh, nó không hề đơn giản.

Quê tôi ăn cỗ lấy phần 
Người ta thấy thế phân vân rồi cười
Chắc vì không hiểu sự đời
Người ta mới nói ở đời nhuốc nhem
Nếu mà họ hiểu được xem
Mới thấy ý nghĩa khi đem lấy phần
Ở nhà con cháu thì bần
Bà đi ăn cỗ đem phần về cho
Mang tiếng ăn cỗ thật to
Nhưng bà chỉ gắp thụt thò rồi thôi
Ngày xưa gạo chẳng kín nồi
Cả nhà mới được một nồi cháo con
Thương con thương cháu còn non
Lấy cho con cháu được ngon cái mồn
Bây giờ kinh tế đã phồn (vinh)
Nhưng mà tục lệ vẫn còn giữ nguyên
Các bạn sao biết thiêng liêng
Quê tôi vậy đó giữ nguyên lệ làng
Các bạn chắc sống đoàng hoàng
Lên không hiểu được,tục lệ làng chúng tôi
Hiểu được mới thấy bồi hồi
Như ngày còn nhỏ như tôi bây giờ
Đừng nghĩ việc đó là khờ
Đó là bản sắc ngàn đời Chí Linh...

Hay như bài thơ:

Quê tôi ăn cỗ lấy phần
Người ta thấy lạ phân vân rồi cười​
Ai xa cố gắng về chơi
Ở lâu mới biết con người Chí Linh
Chịu thương chịu khó ham làm
Biết nhường biết nhịn chẳng tham bao giờ
Cái thời còn đói khổ cơ
Mẹ đi ăn cỗ con chờ chồng mong
Quanh năm vất vả long đong
Chạy ăn bữa trước phải phòng bữa sau 
Cả làng đâu có ai giàu
Có công có việc giúp nhau tận tường
Mẹ ,cha biển rộng tình thương
Ăn khoai với sắn cơm nhường phần con
Đi đám mà có miếng ngon
Không ăn gói lại dành con ở nhà
Cũng theo truyền thống thôi nha
Miếng xương phần mẹ thịt là của con
Nghèo nhưng đạo nghĩa vuông tròn
Tình cha nghĩa mẹ héo hon mặn nồng
Nghĩ xem có đáng cười không
Đau lòng cha mẹ có công nuôi mình
Ai chẳng muốn đẹp muốn xinh
Lấy phần không xấu là tình thương thôi
Giờ thì chắc bạn hiểu rồi
Quê mình có cỗ tớ mời về ăn….
***
Chí Linh ăn cỗ lấy phần
Nơi khác cũng vậy đâu cần thanh minh.
Ai yêu Chí Linh nhà mình
Thì về ăn cỗ linh đình nghe chưa.
Ăn xong rồi sẽ được đưa
Một túi giò chả, thịt gà, bánh bao.

Người Chí Linh tổng hợp